Hau galagala
Umbege goar ni hau Galagala on gabe huingot goar ni huta Pasar Galagala di Silamosik (Porsea, nuaengon masuk tu kecamatan Bonatua Lunasi,Tobasa) ima Pasar Galagala.
Adong muse do umpasa namarharoroan sian hau on i ma laos dipatorang Tulang Op.Mikhael Tamba pangantusion tu umpasa i songon on:
Gala gala sitelluk
Telluk mardagul dagul
Pangalaho Nageduk
Nanget ma damang mangapul apul.
Galagala i ma sada hau natubu di parik ni huta bagian Toba, ditallihi do bona ni hau gala gala on mambuat gotana laho manggala gala kapal dohot raksa ni ulos.
Alai dang olo mate hau on nangpe ditallihi, gabe mardagul dagul do panallihan i sahat tu dangka ni hau i gabe suman janghiton.
Di patudos do hau gala gala i tu pangalaho ni natorasta, ompungta, tung mabugang, maluha pe roha ni natorasta i tabahen dang pintor mate.
Alai mardagul dagul ma i di ate ate ni natorasta i manganju pangalaho ni gellengna. Dang pintor mandele molo pe marsak, lambok jala ndang tarrimas mamodai ianakhonna.
Songon hau gala gala i ndang pintor mate ala di tallihi, i do umbahen di patudos hau gala gala tu pangalaho ni natoras.
Adong muse do pandohan Mate di gala gala.
Mangihuthon naginurathon ni amanta Sophar Simanjuntak (Ompu Manuturi) di buku FOLKLOR BATAK TOBA, tarsongon on ma pangantusion taringot tu Mate Gala gala:
Ia Gala gala ima sada hau namarparbue tar songon rau (sejenis jambu-jambuan, adong muse do huta margoar Pintu Rau diholang ni Pasar Gala gala dohot Bondar Tabu (jalan lintas Sumatera Lumban Julu – Porsea), ra najolo godang ma disi rau). Dipangan do parbue ni gala gala i tarsongon antajau alai tutu antar sapot. Asa tabo parbue ni gala gala unang ma maposohu, unang malamunhu. Ingkon alang alang poso alang alang malamun manang marsibigo didok. Asa retes jala tabo diangka na maripon, jadi tar diparalang alangan ma i. Jadi molo didok mate di gala gala, ninna roha mate di paralang alangan ma i(gabe niingot muse ende Nahinali Bangkudu: mate ma ho amang doli mate di paralang alangan…..).
Aha muse do lapatanni mate diparalang alangan? Nian molo hamatean mar ala do, molo mate di paralang alangan alang ma “tuntuton”. Isarana ima angka nama maradu, songon joki ni hoda madabu sian hoda na marsiadu, mate marbola, tinju, “dohot angka olah raga extrim lainnya”.
Dihamu natuatua nami on pe marpangidoan hami asa songon ni dok ni umpasa:
Gala gala sitelluk
Telluk mardagul dagul
Pangalaho Nageduk
Nanget ma damang mangapul apul.
Somba ni adat dohot somba ni uhum
Disada tingki rap manghatai dohot natuatua, didok natuatua i nuaeng on toropan do halak holan manghapil umpasa dohot angka hata sidohononna alai ndang diantusi aha nanidokna.
Umbegesa i songon parsiajar iba gabe ro tu roha tarsongon dia ma nuaeng nanidok ni amang natuatua on ninna roha, laos ni sunghun ma rupa ni i tarsongon dia ondolanni hatana i. Mansai lambok dialusi jala dilehon natuatua i sada gombaran taringot tu angka Raja Parhata na jotjot mandok: somba ni adat somba ni uhum. Laos didok natuatua i, langkam ma jo poang tarsongon dia ma pangantusionmu taringot tu somba ni adat somba ni uhum.
Songon parsiajar iba niuji paandarhon pangantusion marhite na hea ni jaha sian angka naginurathon ni panggurit suang songon i panuturion na hea ni jalo, tarsongon on ma:
Somba ni adat.
Denggan bulu godang, denggan bahen hitehite.
Molo magodang ianakhon denggan ma hot ripe.
Magodang anak pangolihonhon, marpardomuan tusi di namangalap boru ianakhon, adat do hatahononhon ni Paranak tu Parboru ima nagabe sinamot ni anakna dohot boru ni Parboru.
Dinamarhata sinamot didok ma manggollit sinamot, tangkasan ni Raja Parhata ni Parboru ma sinamot ni helana rap dohot boruna. Najolo namargoar sinamot i dihuta ni Paranak do i isarana hauma, tano, ruma manang sopo panjaean ni anak ni Paranak rap dohot parumaenna i. On ma “jaminan” ni Paranak na dapot parbagianan na gabe panjaean ni anak dohot parumaenna i sian arta ni Paranak. Asa haduan dipudian ni ari ndang masa be parsalisian ai nunga tangkas dia na gabe panjaen ni anak dohot parumaen i. Laos sinamot i do na gabe sipangkeon ni anak dohot parumaen i laho
mandasor diparsaripeon nasida.
Najolo dinamanggolit sinamot, alus ni Raja Parhata ni Paranak isarana tarsongon on ma: Nauli rajanami, sinamot ni anaknami rade ma tolu turpuk hauma saba, jala bagianna ma porlak parhunihan, saparinaan horbo, sarantiti sere, mamuhai tataringna ba rade ma 200 ampang eme.
Haduan di ulaon Tingkir Tataring di na ro Parboru tu huta ni Paranak, tangkas ma idaon nasida boha, nunga dipajae Paranak ripe naimbaru i ? Laos idaonni Parboru ma angka Sinamot naung dihatahon tingki marhata sinamot i.
Amporik marlipik, Onggang marbabang.
Rap gabe do parsinamot na otik suang songon i nang parsinamot nagodang.
Jadi Sinamot i “garansi – jaminan” ni Paranak do i tu Parboru na dapot parbagianan panjaean hela dohot boru ni Parboru di huta ni Paranak, jala on ma nanidokna Somba ni adat.
Somba ni uhum.
Ndung ditolopi Parboru taringot tu sinamot i, laos taringotan ni Raja Parhata ni Parboru ma taringot “uhum marama” ima na nidokna “pagopas panoguna” sipasahaton ni Paranak tu Parboru., on ma nanidokna Somba ni uhum. Angka dia ma nanidokna somba ni uhum ?
Najolo dinamanghatahon somba ni uhum dohonon ni Raja Parhata ni Paranak ma isarana tarsongon on : Rajanami raja bolon, somba ni uhum nami na tolap ni gogo nami, pasahatonnami ma tu raja i saparbaraan horbo asa mangarade ma raja i (marlapatan do i taruhonon nami ma sabara horbo asa pabotohon hamu ma andigan ma raja i rade manjalo).
Diangka namora jala anak ni Raja, masa do pasahat ogung tu Parboru, jadi angka napinasahat ni Paranak tu huta ni Parboru (isarana horbo, ogung) ima nanidokna Somba ni uhum, dipudian ni ari didok ma on boli ni boru. Ido asa adong pandohan : godang do hujalo hami boli ni borunta i. Namarlapatan do i godang do dipasahat Paranak Somba ni uhum tu hita hulahulana.
Ndung singhop ditaringoti somba ni uhum diuduti ma tu Suhi ni ampang naopat dohot angka todoan.
Umbegesa napinaandar i dijalang natuatua i ma ahu laos didok, pos do rohanghu parsiajar nagirgir mananginangi jala marsiajar do hape langkam. Ai ndang piga angka sundut naumposo naumbotosa i, ai holan umpasa do diapili hape dasor jala sintuhuna ndang hantus.
Laos ihutma dipatorang natuatua i laho pasinghophon pangantusionniba taringot tu Somba ni uhum dohot Somba ni adat.
Nuaeng on Sinamot ndang be dirajumi halak Batak na gabe “jaminan” parbagianan ni anak dohot parumaen ni Paranak sian artana, gabe dirimpu do sinamot i ma napinasahat nasida tu Parboru (hape napinasahat nasida i Somba ni uhum do i), baliksa Parboru pe ndang be manangkasi na gabe parbagianan ni boru dohot helana, alai gabe paretongan tu harugian do dipingkiri, ido asa sai mangigil sinamot Parboru ala dietong angka sude sipatupaonna tu napamuli boru i nasida.
Mangihuthon hatorangan i, molo naeng mangigil Parboru asa balga na naeng jaloonna ba Somba ni uhum i ma diigil nasida, ai Somba ni adat (sinamot) i sasintongna tu boru dohot helana do i jala dihuta ni Paranak do i, ndang gabe di Parboru i. Nagabe surungsurung ni Parboru i ma Somba ni uhum.
Najolo dinamanggolit sinamot, alus ni Raja Parhata ni Paranak isarana tarsongon on ma: Nauli rajanami, sinamot ni anaknami rade ma tolu turpuk hauma saba, jala bagianna ma porlak parhunihan, saparinaan horbo, sarantiti sere, mamuhai tataringna ba rade ma 200 ampang eme.
Haduan di ulaon Tingkir Tataring di na ro Parboru tu huta ni Paranak, tangkas ma idaon nasida boha, nunga dipajae Paranak ripe naimbaru i ? Laos idaonni Parboru ma angka Sinamot naung dihatahon tingki marhata sinamot i.
Amporik marlipik, Onggang marbabang.
Rap gabe do parsinamot na otik suang songon i nang parsinamot nagodang.
Jadi Sinamot i “garansi – jaminan” ni Paranak do i tu Parboru na dapot parbagianan panjaean hela dohot boru ni Parboru di huta ni Paranak, jala on ma nanidokna Somba ni adat.
Somba ni uhum.
Ndung ditolopi Parboru taringot tu sinamot i, laos taringotan ni Raja Parhata ni Parboru ma taringot “uhum marama” ima na nidokna “pagopas panoguna” sipasahaton ni Paranak tu Parboru., on ma nanidokna Somba ni uhum. Angka dia ma nanidokna somba ni uhum ?
Najolo dinamanghatahon somba ni uhum dohonon ni Raja Parhata ni Paranak ma isarana tarsongon on : Rajanami raja bolon, somba ni uhum nami na tolap ni gogo nami, pasahatonnami ma tu raja i saparbaraan horbo asa mangarade ma raja i (marlapatan do i taruhonon nami ma sabara horbo asa pabotohon hamu ma andigan ma raja i rade manjalo).
Diangka namora jala anak ni Raja, masa do pasahat ogung tu Parboru, jadi angka napinasahat ni Paranak tu huta ni Parboru (isarana horbo, ogung) ima nanidokna Somba ni uhum, dipudian ni ari didok ma on boli ni boru. Ido asa adong pandohan : godang do hujalo hami boli ni borunta i. Namarlapatan do i godang do dipasahat Paranak Somba ni uhum tu hita hulahulana.
Ndung singhop ditaringoti somba ni uhum diuduti ma tu Suhi ni ampang naopat dohot angka todoan.
Umbegesa napinaandar i dijalang natuatua i ma ahu laos didok, pos do rohanghu parsiajar nagirgir mananginangi jala marsiajar do hape langkam. Ai ndang piga angka sundut naumposo naumbotosa i, ai holan umpasa do diapili hape dasor jala sintuhuna ndang hantus.
Laos ihutma dipatorang natuatua i laho pasinghophon pangantusionniba taringot tu Somba ni uhum dohot Somba ni adat.
Nuaeng on Sinamot ndang be dirajumi halak Batak na gabe “jaminan” parbagianan ni anak dohot parumaen ni Paranak sian artana, gabe dirimpu do sinamot i ma napinasahat nasida tu Parboru (hape napinasahat nasida i Somba ni uhum do i), baliksa Parboru pe ndang be manangkasi na gabe parbagianan ni boru dohot helana, alai gabe paretongan tu harugian do dipingkiri, ido asa sai mangigil sinamot Parboru ala dietong angka sude sipatupaonna tu napamuli boru i nasida.
Mangihuthon hatorangan i, molo naeng mangigil Parboru asa balga na naeng jaloonna ba Somba ni uhum i ma diigil nasida, ai Somba ni adat (sinamot) i sasintongna tu boru dohot helana do i jala dihuta ni Paranak do i, ndang gabe di Parboru i. Nagabe surungsurung ni Parboru i ma Somba ni uhum.
Tidak ada komentar:
Posting Komentar